ვებ-პროგრამირება

ვებ-პროგრამირება არის სერვერული პროგრამული გადაწყვეტა, რომელიც შესაძლოა განთავსდეს ინტერნეტ სივრცეში ან დახურულ ქსელში. ვებ-პროგრამირებით შესაძლებლია როგორც მარტივი ვებ-ამოცანების გადაწყვეტა ასევე ნებისმიერი სახის ბიზნეს ამოცანის, სოციალური სფეროს, ფინანსური ამოცანები ან/და სხვა სფეროს პროცესების ავტომატიზაცია.

ვებ-პროგრამირება აერთიანებს რამდენიმე ნაწილს, ესენია: კლიენტის მხარის პროგრამირება, ვებ-დიზაინი, ვებ-კონტენტების მართვა, სერვერის მხარეს პროგრამირება, კლიენტ-სერვერ შორის კავშირი, ქსელური პროგრამირება, სერვისზე ორიენტირებული პროგრამირება, უსაფრთხოება და სხვა;

ვებ-პროგრამული უზრუნველყოფისთვის, აუცილებელია იყო შესაბამისი სერვერი-მოწყობილობა, რომელზეც იქნება ვებ-სერვერის პროგრამული უზრუნველყოფით გაწყობილი, როგორიც არის: Apache, IIS და აშ. ვებ-სერვერთან წვდომა ხორციელდება ქსელის მე-7 ქსელურ-დონეზე HTTP(S), FTP(S), Telnet და მსგავსი პროტოკოლების დახმარებით. სერვერის მხარეს პროგრამირებისთვის გამოიყენება სპეციალური სკრიპტული ენები, რომლებიც გვეხმარება ვებ-პროგრამული უზრუნველყოფის მარტივ გადაწყვეტაში, ესენია: PHP, ASP, JSP და სხვა. თუმცა ასევე შესაძლებელია, ვებ-პროგრამირებაში მოხდეს სხვა პროგრამული ენების გამოყენებაც, როგორებიც არის: C/C++, C#, Basic, Pascal და აშ; იმისათვის, რომ ვებ-სერვერზე მოხდეს შესაბამისი სკრიპტის შესრულება, მას უნდა ქონდეს შესაბამის პროგრამული ენის მხარდაჭერა, რომელიც ინსტალაციის დროს ეთითება ან ცალკე პროგრამად ინსტალირდება;

სერვერი, წარმოადგენს კომპიუტერულ მოწყობილობას რომლის როლია უწყვეტ რეჟიმში შეასრულოს პროგრამული დავალებები.
ვებ-სერვერის როლი შესაძლოა შეასრულოს პერსონალურ კომპიუტერმაც, თუმცა მისთვის განკუთვნილ კომპიუტერულ მოწყობილობები გამოირჩევიან მდგრადობით, სისწრაფით, ძლიერი გამაგრილებელი სისტემით, დამზღვევი მოწყობილობებით, მოშორებითი მართვის სისტემებით და სხვა დამატებით ფუნქციონალით, რომლებიც პერსონალურ კომპიუტერისთვის არ წარმოადგენს აუცილებლობას.
ასევე სერვერის მოვლას ჭირდება გაცილებით მეტი ყურადღება და ცოდნა, სპეციალურად გამოყოფილი ადგილი "სასერვერო", დაცვითი მექანიზმები და აშ. რაც საკამოდ რთულია თვითოეულ პროექტისთვის ან სახლის პირობებში მოხდეს მისი გაწყობა. თუმცა პროგრამირების შესასწავლად, შესაძლებელია პერსონალურ კომპიუტერზეც ან ნოუთბუქზეც შევქმნათ სერვერის გარემო და მოვახდინოთ ვებ-პროგრამირებისთვის საჭირო გარემოს შექმნა. ან შესაძლოა ვიქირაოთ ინტერნეტ სივრცეში გავრცელებული საზიარო-სერვერული სივრცე, რომელიც გაცილებით იაფია და საშუალებას გვაძლევს ვებ-პროგრამირების უკეთ შესწავლისთვის.

კლიენტი წარმოადგენს იმ მომხმარებელს, რომელიც უკავშირდება სერვერს გარკვეული მომსახურების მისაღებად. სერვერული მომსახურების მისაღებად საჭიროა შესაბამისი პროგრამული უზრუვნელყოფა. დღეისთვის, ვებ-პროგრამირებისთვის გამოიყენება ინტერნეტ-მიმომხილველები, რომელთა როლია დაუკავშირდენა სერვერს და მიიღონ შესაბამისი ინფორმაცია. იმისათვის, რომ მათ მოახერხონ ამ მიღებული ინფორმაციის ვიზუალიზაცია, ამისთვის გამოიყენებენ HTML ფორმატს, რომელიც გარდაქმნის სტრუქტურულ ტექსტურ ინფორმაციას გარკვეულ ვიზუალად, ფორმად, სიად, სურათათ და აშ.
HTML -ის განვითარებას ასევე ერთვის CSS ვიზუალური მხარის დამუშავებისთვის და სკრიპტული (Script) პროგრამული ენა კლიენტის მხარეს ფუნქციონალური თვისებების გასამდიდრებლად;
ასევე შესაძლებელია გამოყენებული იყოს სხვადასხვა ტიპის ფორმატები, რომელთა ვიზუალიზაციას დამოკიდებულია კლიენტის პროგრამულ ნაწილზე.

MySQL წარმოადგენს მონაცემთა-ბაზას, რომელიც არის სერვერული პროგრამა და რომელიც განკუთვნილია დიდი მოცულობის მონაცემების დასამუშავებლად, შესანახად, წასაკითხად, მოსაძებნად და აშ. მასთან კავშირი შესაძლებელია სპეციალური ბიბლიოთეკით, რომელიც დღეისთვის ვებ-სერვერების უმეტეს ნაწილს აქვს ინტეგრირებული. ასევე სხვა მონაცემთა ბაზებია: MS SQL, Oracle, MariaDB (რომელიც MySQL-ის გაგრძელებას წარმოადგენს) და სხვა;

ვებ-პროგრამირებაში პირველი ნაბიჯების გადასადგმელად აუცილებელია რომელიმე ვებ-პროგრამის ჩაყენება. ამისათვის ჩვენ რეკომენდაციას უწევთ შემდეგ პროგრამებს

იმისათვი, რომ დავატესტიროთ პირველ ვებ-პროგრამა, ამისათვის საკმარისია გაუშვათ ზემოთ ხსენებული ერთ-ერთი პროგრამა და ინტერნეტ მიმომხილველში ჩავწეროთ შემდეგი მისამართი http://127.0.0.1/ ან http://localhost რის შემდეგაც გამოჩნდება ვებ-სერვერის პირველი გვერდი, სადაც აღწერილი იქნება თუ რომელ გვერდზე უნდა გადახვიდეთ საკუთარი სკრიპტების ჩასაწერად;

კერძოდ, ვებ-სერვერს აქვს 2 მხარე,
ერთი რომელიც გამოიყენება უკვე დაწერილი ვებ-პროგრამის სანახავად ინტერნეტ-ბრაუზერიდან გახსნილი http://127.0.0.1/ ან http://localhost
მეორე რომელიც გამოიყენება პროგრამული ფაილების მოსათავსებლად, იგივე ვებ-სერვერის გამშვები (root) საქაღალდე, სადაც უნდა ჩაიყაროს პროგრამული ფაილები

მაგალითად: თუ wamp სერვერი ინსტალირებული C:\wamp\ მისამართზე, და ვებ-პრგორამის გამშვები საქაღალდეა C:\wamp\www\ მაშინ ამ საქაღლდეში უნდა ჩავყაროს შემდეგი ფაილი: test.html რომლის შიგთავსი შეიცავს;



Hello this is first web-application

ამის შემდეგ გახსენით ინტერნეტ მიმომხილველი და შედით გვერდზე http://127.0.0.1/test.html ან http://localhost/test.html
რის შემდეგაც გვერდზე გამოჩნდება ტექსტი: Hello this is first web-application

იმისათვის, რომ შექმნათ პირველი გვერდი, შეგიძლია მოსინჯოთ HTML კოდით, რომელსაც დეტალურად ნახავთ edu.mfes.ge-ის HTML სასწავლო ბმულზე

იმისათვის, რომ შექმნათ პირველი PHP გვერდი, შეგიძლია მაგალითები ნახოთ აქ ან დეტალურად გეცნოთ edu.mfes.ge-ის PHP სასწავლო ბმულზე

შექმენით ფაილი sample1.php და შიგნით ჩაწერეთ შემდეგი, რომელიც წარმოადგენს HTML კოდში ჩადგმულ PHP კოდს;

<?php
/*
PHP სკრიპტი, რომელიც უზრუნველყოფს რიცხვების ათვლას და ერთი-მეორეს ქვეშ მიწერას
*/
?>
<html>
	<head>
		<title>First HTML Code</title>
	</head>
	</body>
		<b>Hello</b>
		<br>
		<?php
				for($i=0;$i<10;$i++)
				{
					echo "Step:".$i.")<br>";//ეკრანზე რიცხვების გამოტანა და ახალ ხაზზე გადასვლა;
				}
				
		?>
		
	</body>
</html>

ინტერნეტ მიმომხილველში გამოიძახეთ: http://127.0.0.1/sample1.php ან http://localhost/sample1.php

ინტერნეტ სივრცეში ყველა საიტს გააჩნია თავის უნიკალური მისამართი. იმისათვის, რომ დაუკავშირდეთ შესაბაის საიტს რაიმე სერვისის მისაღებად აუცილებელია ვიცოდეთ პროტოკოლი, საიტის სახელი, მიმღები-მომსახურე პორტი, სერვისის სახელი, აუცილებლად გადასაცემი პარამეტრები, ავტორიზაციისთვის საჭირო პარამეტრები და აშ. სწორედ ამ მონაცემების ერთიანობას უწოდებენ URL-ს.

URL მისამართის ფორმატი: protocol:[//[user:password@]host[:port]][/]path[?query][#fragment], სადაც:

კვადრატულ ფრჩხილებში [] მოთავსებულია არა აუცილებელი პარამეტრები. მისი გამოტოვებისას ავტომატურად ჩაჯდება გაჩუმებით მონაცემები ან ცალკე ამოვარდება შესაბამისი შეტყობინება;
protocol - პროტოკოლი, რითაც განვსაზღვრავთ სერვერთან ინფორმაციის გაცვლის ფორმატს. ეს შესაძლოა იყოს: HTTP, HTTPS, FTP და სხვა;
user:password - მომხმარებლის სახელი და პაროლი სერვერზე "Basic Authentication" - პირველადი წვდომის დასამყარებლად, თუ სერვერი მოითხოვს მას. თუ ამ პარამეტრს არ გადავცემთ და სერვერი საჭიროებს პირველად ავტორიზაციას, მაშინ ინტერნეტ ბრაუზერი ცალკე მოგვთხოვს ამ მონაცემების შეყვანას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ მოხერხდება სერვისზე დაშვება;
host - საიტის სახელი, მაგალითად: google.ge, mfes.ge და აშ;
port - TCP/IP დონეზე სერვერის მხარეს დასაკავშირებელი პორტი. გაჩუმებით 80 პორტს უკავშირდება;
path - სერვისის გამშვები ფაილის სრული მისამართი ვებ-სერვერის საწყისი საქაღალდიდან ქვე-საქაღალდეების გათვალისწინებით (root|www);
query - GET პარამეტრების ჩამონათვალი, რომლებიც ერთი მეორისგან გამოიყოფა & სიმბოლოთი და თვითოეული პარამეტრის ფორმატია: სახელი=მნიშვნელობა;
fragment - საიტის HTML-შრეში მოავსებული ობიექტის-ტეგის ID მისამართი, კურსორის მოსათავსებლად.